Roald Dahl çocuk kitaplarıyla öne çıkan bir yazar. Yazarın resmî internet sitesindeki yaşamöyküsü, “Roald Dahl bir casus, savaş pilotu, çikolata tarihçisi ve tıbbi buluşlar yapan bir mucitti,” diye başlayınca da en bilinen çocuk kitaplarına uyumlu bir hayat sürdüğünü hissediyor insan.

Dahl, bu renkli hayatı sadece olağanüstünün daha doğal karşılandığı çocuk kitaplarına yansıtmıyor. Dahl’ın yetişkinler için yazdığı eserleri de bir o kadar curcunalı, sıradışı ve eşsiz. İki romanından biri olan Oswald Amcam (Amcam Oswald adıyla) ve öykü kitaplarının neredeyse tamamı ’90’lı yıllarda Can Yayınları’nca basılmıştı. Şimdi sırayla, yeni kapaklarla ve bazen yeni çevirilerle tekrar yayımlanıyor.

Dahl’ın öyküleri gündeliği olağandışına, olağandışını sıradan dönüştüren hikâyeler. Bu “olağandışı” bazen fantastik bir öğe oluyor ama çoğu zaman gündelik hayatımızın en sıradan, en sıkıcı yanını dışarıdan bir bakışla fantastikleştiriyor. Poe’nun küçük sphinx böceğini göz yanılsamasıyla karakterine dev bir canavar zannettirmesi gibi. Gerçekten de Dahl’ın öyküleri Poe’nunkilerle değişik bir duygudaşlık içinde.

İngilizlerin dry humor’ının (ince mizah olarak çevirebiliriz) hüküm sürdüğü Dahl öykülerinde kadının özel bir yeri var. Bazen daha zayıf konumda Dahl’ın kadınları ama çoğunlukla zayıf konumu güce dönüştürmeyi başarıyorlar. Yakın zamanda tekrar yayımlandığı için Öptüm Seniüzerinden gitmek gerekirse (burada, Murathan Mungan’ın Seçtikleriyle Kadınlığın 21 Hikâyesi’nin bu kitapta yer almayan müthiş öykü, “Son Perde”yle açıldığını da not düşmek isterim) buradaki öykülerde kocalarından intikam alan birtakım geleneksel ev kadınlarıyla, geleneksel görünümlerinin altında çeşitli tuhaflıklar yatan kadınlarla ve geleneksel görünmeye bile tenezzül etmeyen kadınlarla karşılaşıyoruz.

İntikam alanların başını “William ile Mary” ve “Gökyüzüne Çıkan Yol” öykülerindeki eşler çekiyor. Bunların ikisi de kocaları tarafından psikolojik baskı ve zulüm görmüş kadınlar. İkisi de bir ömür boyu öteki yanağı çevirdikten sonra kendi kontrolleri dışında gelişen olaylardan doğan fırsatları yakalıyor ve zulme zulümle karşılık veriyorlar.

“Krallık Jölesi” ve “Fatih Edward” öykülerinde, kendi görüşlerinde –biri mantıklı biri uçarı– direten, kocalarına karşı çıkmaya “cüret eden” kadınları konu alıyor Dahl. İnatlaşmayı sonunda kocaları kazanıyor ama ancak kadınların arkasından iş çevirip onları etkisiz bırakarak.

“Domuz”da bebekken yetim kalan torununun bakımını üstlenen, tek başına bir çiftlik işleten, vejetaryen bir büyükanneyle karşılaşıyoruz. Kimsenin sözüne kulak asmayan, kendi doğrularından şaşmayan aykırı bir kadın. “Minik Balık Georgy”de de kimsenin sözüne kulak asmadan oğlunu bildiği gibi yetiştiren bir anne buluyoruz; ama “bildikleri” oğlunun ömür boyu kadınlardan korkmasına sebep oluyor. Küçükken yaşadığı travma George’un yazgısını belirliyor ve –sürprizi fazla bozmadan söylemek gerekirse– George ilerleyen yaşında kendini kadınlara yem olmuş buluyor.

Dahl’ın en çarpıcı kadınlarından biri, Öptüm Seni’nin en çarpıcı öykülerinden birinde: “Pansiyoncu Kadın”, kitabın açılış öyküsü, küçük ve vurucu. Ne olduğunu daha tam anlayamadan bitiveriyor – ve okuru orta yaşlı, tatlı, anaç kadınların görünüşlerine aldırmamanız gerektiği uyarısıyla baş başa bırakıyor. (Hitchcock’un Sapık’ını bu öyküyü okuduktan sonra tekrar seyretmek isteyebilirsiniz.)

Oswald Amcam’ı kadınlar açısından ele alırsak bambaşka bir Dahl dünyasında buluyoruz kendimizi. Oswald, kadınlarla duygusal ilişkiye girmeyi reddeden, önce afrodizyak, sonra sperm satarak köşeyi dönmeyi planlayan zeki bir genç. Dahiyane planındaki ortaklarından birisi bir kadın – zeki, becerikli ve kurnazlıkta Oswald’ın pabucunu dama attıracak bir kadın. Oswald Amcam ince bir çizgide yürüyor. Konu ve ana karakter itibariyle kadın düşmanlığının, ayrımcılığın sınırlarında dolaşıyor, yer yer okuru rahatsız ediyor ama aynı zamanda bir biçimde, belki kadın karakterleri, belki tarihin güç oyunlarında kadının yerini hatırlatarak doğru tarafta kalmayı başarıyor.

Dahl romanı ve öykülerinde kadını ele alış şeklinin neredeyse iki zıt uçta gidip gelişi, ne kadar farklı cinsiyet (ve genel olarak dünya) algısı yaratabilen geniş görüşlü bir yazar olduğunun bir başka kanıtı. Oswald Amcam’daki kadın daha geniş çaplı bir tartışmanın konusu olsa da Öptüm Seni’nin karakterleri, kadının toplumdaki yerini ve –çoğunlukla “kocanın yanı” denilebilecek– bu yerin kadında yarattığı hisleri Dahl’ın ne kadar iyi anladığının önemli bir göstergesi.